Symbool | Se | Protonen/elektronen | 34 |
---|---|---|---|
Groep | 16 | Isotopen | 74Se, 76Se, 77Se, 78Se, 80Se |
Periode | Elektronenconfiguratie | [Ar] 4s2 3d10 4p4 | |
Blok | p | Elektronegativiteit | 2,5 (Pauling) |
Bij kamertemperatuur | vast | Atoomstraal | 117 10-12m |
Dichtheid | 4790 kg m-3 | Relatieve atoommassa | 78.96 |
Smeltpunt | 221 oC (494 K) |
Soortelijke warmte | 350 J kg-1K-1 |
Kookpunt | 685 oC (958 K) |
Warmtegeleidingscoëfficiënt | 2.04 W m-1K-1 |
Belichtingsmeter
Het elektrische geleidingsvermogen van seleen is sterk afhankelijk van de hoeveelheid licht die er op valt. In het volle daglicht is het geleidingsvermogen ongeveer duizend keer groter dan in het donker. Hiervan maakt men gebruik in belichtingsmeters. Het geleidingsvermogen is dan een maat voor de lichtsterkte van het opvallende licht.
Infraroodoptiek
Zinkselenide is een geschikt venstermateriaal voor infrarood licht. Je vindt het onder andere in apparatuur voor infraroodspectroscopie en in de lenzen van koolstofdioxidelasers en nachtzichtkijkers. Het materiaal is in een breed deel van het infrarode spectrum volledig transparant.
Glaskleuring
Rood glas is te maken door de dubbelverbinding cadmiumsulfoselenide (CdS.CdSe) toe te voegen. De hoeveelheid cadmiumselenide in deze pigmentstof bepaalt de kleur. Met 90% CdSe ontstaat een dieprode tot violette kleur, met 60% een roze tot rode kleur en met 30% een oranje kleur. In zeer geringe hoeveelheden (ongeveer tien tot vijftien gram per ton) zorgt het pigment juist voor kleurloos gas aangezien het dan de groene kleur neutraliseert die het gevolg is van de aanwezige ijzerverbindingen. Het pigment geeft ook een rode kleur aan plexiglas en polycarbonaatglas, bijvoorbeeld in autoachterlichten en verkeerslichten.
Anti-roosshampoo
In medicinale anti-roosshampoo wordt een suspensie met ca. 2,4 % seleensulfide (SeS2) toegepast. Seleensulfide gaat ook haaruitval tegen. Seleenverbindingen laten het haar glanzen en maken het voller.
Zonnecel
Seleen is te vinden in zonnecellen, in combinatie met andere elementen, bijvoorbeeld indiumselenide (InSe2) en koper-indium-diselenide (CuInSe2). Koper-indium-galliumselenide (CuInGaSe) is een veelgebruikt materiaal voor dunne, flexibele zonnecellen. Het heeft in die toepassing een bijzonder hoge efficiëntie (zo'n twintig procent).
Geneeskunde
Seleen is een sporenelement, het is onmisbaar voor ons biologisch functioneren. Maar in te hoge doseringen kan het toxisch zijn. Veel seleniumverbindingen zijn giftig, met name het gasvormige waterstofselenide (H2Se). Gelukkig stinkt dat enorm, al in zeer lage concentraties.
Seleen komt onder andere voor in lever, milt, schildklier en hersenen. Seleno-eiwitten kunnen virale mutaties remmen en op die manier groei van kanker tegengaan. Het mechanisme van dit proces is in onderzoek. Selenium lijkt een rol te spelen bij het voorkomen van prostaatkanker. Mannen met een hoger seleniumgehalte in het lichaam hebben tot 30% minder kans deze ziekte te krijgen.
Artritispatiënten hebben een te laag Se-gehalte. (Organische) seleenverbindingen hebben een beschermende invloed op de gewrichten. Seleen heeft een verlichtende werking op pijnlijke gewrichten, activeert de ellen en gaat ontstekingen tegen.
Meer toepassingen
Als element en in legeringen
- foto-elektrische cel in alarmapparaat, fototelegrafie, radar, geluidsfilmapparaat (grijs Se)
- gaszuivering
- halfgeleider in gelijkrichter (diode) o.m. voor oplaadbare batterij (grijs Se)
- katalysator voor de vetharding
- materiaalonderzoek (gammastralen van 75Se)
- metallurgie (verbeteren van de verwerkingseigenschappen)
- roestvrij staal, chroomstaal, automaten staal
In verbindingen
- diode div. seleniden
- geneeskunde
- controle op de aanmaak van bloedplaatjes 75 Se-verbindingen
- behandeling bepaalde bindvliesontsteking (oog) SeS2
- tegen Se-gebrek Se-gist - katalysator voor het vulkaniseren van rubber CdSe, Se-diethyldithiocarbamaat, Se(S2CN(C2H5O)2)4
- kunstmest (toevoeging) div. Se-verbindingen
- pigment in plastic, verf, inkt, email CdSe, CdS
- smeermiddel (toevoeging) MoSe2, SeO2
- transistor div. seleniden