Te

Bescherming lood in accu

Het toevoegen van een kleine hoeveelheid telluur beschermt lood tegen de corrosie­ve werking van accuzuur. Bovendien verhoogt het legeren met telluur de hard­heid van het metaal.

Draaistaal

Om staal geschikt te maken voor verwerking ('verspanen') op een draaibank, legeert men het met ongeveer 1 % telluur. Dit zogenaamde 'draaistaal' wordt onder andere gebruikt voor krukassen in automotoren en in onderdelen voor versnellingsbakken. Ook de verwerkbaarheid van koper en lood is te verbeteren door toevoeging van telluur. Deze legeringen worden wel 'automatenkoper' genoemd.

Weerstandsdraad

Telluur beïnvloedt het geleidingsvermogen (zowel voor warmte als voor een elektrische stroom) van een groot aantal legeringen. Je vindt het onder andere in weerstandsdraad.

Vulkaniseren rubber

Bij het vulkaniseren van rubber gebruikt men telluurdiethyldithio­carbamaat {Te[S₂CN(­C₂H₅O)₂]₄} als katalysator. Dit resulteert in goede elastische eigen­schappen van het rubber bij hogere temperatuur en een verbetering van de hittebestendigheid. Voor dat laatste wordt ook wel telluur­dioxi­de toegevoegd. Zie voor het vulkaniseren van rubber ook element 16: Zwavel.

Zonnecellen

Zonnecellen met cadmiumtelluride (CdTe) en cadmiumsulfide (CdS) zijn vooral in grote, multi-kilowatt systemen aan een opmars bezig. Ze concurreren in deze toepassing zowel in prijs als efficiëntie met de bekende zonnepanelen gebaseerd op silicium. De cellen zijn opgebouwd uit meerdere dunne lagen, desgewenst aangebracht op een flexibel dragermateriaal.

Meer toepassingen

Als element en in legeringen

• halfgeleider
• katalysator bij de bereiding van etheenoxide (tussenstap voor de bereiding van glycol, de basisstof voor antivries)
• kopieerapparatuur (met Se)
• thermokoppel (Te/Pb; zie 94 - Plutonium).

In verbindingen

• coating voor metaal (goudkleur)                                                Na₂TeO₃, Na₂TeO₄
• fungicide, algicide, parasiticide                                                  alkyltelluride
• geneesmiddel
  - bestrijding huidziekten (o.a. lepra)                                           dialkyltelluride
  - behandeling van (hoofd)huidaandoeningen                            TeO₂
• halfgeleider                                                                                Bi₂Te₃
• IR-diode en -detectie, laserdiode                                               PbTe, CdTe
• katalysator voor de bereiding van naftaleen                             TeO₂
• pigment voor keramiek en glas                                                  TeO₂
• speciaal glas voor infraroodapparatuur                                     TeO₂
• thermo-element                                                                          Bi₂Te_3, PbTe, CdTe
• zonnecel                                                                                     CdTe

Naam

De naam telluur is afgeleid van Tellus, de Romeinse godin van de aarde. Telluur is in dezelfde periode ontdekt als het element selenium, dat naar de maan werd vernoemd (naar het Griekse Selènè). Beide elementen hebben overeenkomsten in eigenschappen en worden steeds samen aangetroffen.

Behalve telluur wordt soms ook de naam tellurium gebruikt - dat is tevens de Engelse benaming voor het element.

Ontdekking

Telluur is in 1782 door de Oostenrijks-Hongaarse mineraloog Baron Franz Müller von Reichen­stein ontdekt in gouderts afkomstig uit Transsylvanië (wit goud). Hij isoleerde goudtelluride, AuTe₂. Pas in 1798 bevestigde de Duitse chemicus Martin Klaproth (foto) de ontdekking van het nieuwe element. Hij wist het te isoleren en stelde voor het telluur te noemen. 

Voorkomen

Telluur is een zeldzaam element. Het gewichtsaandeel in de aardkorst bedraagt een schamele 1.10^-7 %. Daarmee staat het op plaats 80 in de rangorde van voorkomen.

Telluur komt in kleine hoeveelheden in zijn elementaire, niet-ontleed­bare vorm voor, onder andere bij zwavelafzettingen en in het mineraal pyriet (FeS₂: ijzerdisulfide).

Verder komt het voor als telluriet (TeO₂) en - als telluri­de - in diverse minera­len, zoals:

• altaïet                                     PbTe
• calaveriet (foto)                      AuTe₂
• coloradoiet                              HgTe                                     
• hessiet                                    Ag₂Te
• meloniet                                  NiTe₂                                                               
• nagyagiet                                Pb₅Au(T­e,S­b)₄­S_5-8            
• petziet                                     Ag₃AuT­e₂                                                                       
• tetra­dy­miet                             Bi₂Te₂S
• sylvaniet                                 (AuAg)₂­Te₄                            

Winning

De belangrijkste wingebieden liggen in de Verenigde Staten van Amerika, Canada, Roe­menië (Transsylvanië), Peru, Japan, Rusland, Kazachstan, Zuid-Afrika, West-Australië en Turkije. Een flink deel van het geproduceer­de telluur wordt gewonnen via het anodeslib van de nik­kel-, koper- en loodberei­ding, uit restanten bij de productie van zwavelzuur en uit stof uit elektrostatische (rook)gasreini­gers.

Vroeger

Telluur werd verkregen bij de verwerking van gouderts. Men loste het erts op in koningswater en verdunde het ver­volgens met water. Na toevoeging van een overmaat kaliloog (een oplossing van kaliumhydroxide) ontstond een neerslag van goudhy­droxide en ijzerhydroxide. Dit filtreerde men af en men voegde er zoutzuur aan toe. Het resultaat was een neerslag van telluurdioxide, waaruit door verhitting met olie metal­lisch telluur was te verkrijgen. 

Tegenwoordig

Anodeslib dat ontstaat bij de elektrolytische bereiding van koper bevat 3 - 25 % selenium en 1 - 8 % telluur. Verbranding van het slib in aanwezigheid van soda leidt tot de omzettting van het aanwezige telluur in telluriet en telluraat, bijvooorbeeld:

Cu₂Te  +  Na₂CO₃  + 2 O₂    -->^650°C-->   2 CuO +  Na₂TeO₃  +  CO₂

Hierbij wordt tegelijkertijd het aanwezige selenium omgezet in seleniet en selenaat. Door zwavelzuur aan het verkregen mengsel toe te voegen slaat telluurdioxide neer en blijft het seleniet in oplossing. Na filtratie wordt het neerslag opgelost in verdunde natron­loog. Uit deze oplossing verkrijgt men telluur door elektrolyse:

TeO₃^2-  +  H₂O   -->  Te  +  2 OH^-  +  O₂

Het verkregen telluur is redelijk zuiver (ca. 99,8 %) maar kan verder gezui­verd worden door herhaalde elektrolyse of door zonesmelten.